Bu makalemizde Türkiye'de Kağıt Sektörünün başlangıç yıllarını anlatmaya devam ediyoruz. Ayrıca, ilginç bir şekilde bazı kağıt makinesi üreten firmaların geçmişlerinin çok uzun yıllar öncesine dayandığını öğreniyoruz.

Türkiye'de kurulacak ilk kağıt fabrikası için çalışmalarını yürüten Sümerbank, 26 Mart 1934 tarihinde Voith firması ile sözleşme imzalayarak fabrikanın tedarikçi firmasını belirliyordu. Bu sözleşme kapsamında Voith firması bir bütün olarak 1.555 ton ağırlığındaki kağıt ve karton fabrikasını 750.000 TL(1.500.000 RM) bedel karşılığında kuracaktı. İyi düzenlenmiş sözleşme kapsamında Sümerbank, Voith firmasını karşısında tek sorumlu olarak tutuyor; Voith firmasının kendi üretimi olmayan ekipmanlarının da sorumluluğunu kendisine veriyordu.
Sözleşme çok detaylı hazırlanmıştı. Proje süreci ile ilgili kademeli olarak birçok tamamlanma tarihi oluşturulmuştu. Voith firmasının ekipmanları 1 Eylül 1934 tarihinde Almanya'dan çıkacak, montaj 1 Ekim 1934 tarihinde başlayacak ve tesis 15 Mart 1934 tarihinde işletmeye açılacaktı. Ancak buna karşılık olarak da Sümerbank'ın belirlenen tarihlerde tesis binalarını hazır hale getirmesi gerekiyordu:
Atölyeler---------------------------------------1 Eylül 1934
Kâğıt Makineleri Binası---------------------1 Ekim 1934
Mihaniki Hamur ve Hollander Dairesi---1 Kasım 1934
Kâğıt Salonu-----------------------------------1 Aralık 1934

Müteahhit firma için, belirtilen binaların zamanında teslim edilmesi ve afet gibi olağanüstü durumlar olmadığı taktirde tesisin zamanında kurulamaması(15 Mart 1934) durumunda tazminat ödemesi maddesi de yer almaktaydı. Ancak, bir taraftan da ön çalışmalar devam ediyordu. Sürelere uyulamayacağı anlaşılınca Sümerbank, 9 Eylül 1934 tarihinde bir mektup yazarak sürelerin aşağıda verilmiş tarihler olarak değiştirildiğini Voith firmasına bildirmişti. Yeni tarihler aşağıdaki gibi belirlenmişti;
Atölyeler---------------------------------------1 Kasım 1934
Kâğıt Makineleri Binası---------------------1 Aralık 1934
Mihaniki Hamur ve Hollander Dairesi---15 Aralık 1934
Kâğıt Salonu-----------------------------------15 Aralık 1934

Ancak ne kadar üzerinde çalışma yapılsa da detaylara girildikçe sürelerin değişme olasılığı da artmaktaydı. Nitekim hedef zamanları yakalamak mümkün olmayacaktı. Aslında, gecikmenin temel nedeni ilk kağıdın bir an önce çıkarılması nedeniyle tesisin kurulduğu yıllar da dikkate alındığında hedeflenen zamanların gerekenden çok daha erkene çekilmesi olarak göze batmaktadır.

Ayrıca, tesis elektrik ihtiyacı ve buhar temini içinde tedarikçilerin belirlenmesi gerekiyordu. Elektrik ihtiyacı ile ilgili Güç Santralı ve elektrik tesisatı temini için 4 Temmuz 1934 yılında Siemens firması ile ve buhar üretecek kazan sistemi için de 19 Aralık 1934 tarihlerinde de Steinmüller firmaları ile sözleşme imzalanmıştı. Her iki firmayla sırasıyla devreye alma tarihleri 15 Mart 1935 ve 1 Temmuz 1935 olarak anlaşılmıştı.

İlk kurulan tesiste zaman süreleri detaylı düşünülerek belirlenmesine rağmen sürelere uyulmada sıkıntılar yaşanmış ve tesis hedeflenen süreden yaklaşık 13 ay gecikme ile açılabilmiştir. Gecikmelerin analiz edilmesi durumu;
-Voith firması ile anlaşmaya varılmasına rağmen tesisin kurulacağı yer olarak İzmit, Ereğli ikilemi,
-İzmit kararından sonra kentin doğu ve batı muhtemel kurulum sahalarında zemin analizi çalışmalarının başlatılması ve 8 Temmuz 1934 tarihine kadar uzaması,
-İnşaat ile ilgili mühendislik çalışmalarını yürüten G.H.H. Firmasının tedarikçi firmalarla görüşmelerinin uzaması nedeniyle inşaat işlerine ait projelerin gecikmesi,
-Tesisin kurulması için seçilen arazide zeminin yeterince sağlam olmaması nedeniyle kazıklar çakılması gibi ilave işlemlerin yapılması,
-Tesiste kullanılacak su sistemi temini ile ilgili çalışmaları inşaatın başlamasından bir yıl(makine siparişinden bir buçuk yıl sonra) başlanabilmesi

Yıllar sonra yapılan detaylı incelemelerde, fabrika kurulumunda 13 aylık gecikme olmasına rağmen, acele çalışma ve strese karşılık, makine ve montajı ile güç santralı ve kazan dairesi gibi birimlerinin, tanınmış firmalara, şartnamelere uygun bir şekilde yaptırıldığı; teklif, sipariş ve montaj aşamalarında hata olmadığı sonucuna varılmıştı.

Tesisin İnşaat Mühendisliği ile ilgili projelerinin hazırlanması 5 Nisan 1934 tarihli bir mektupla Gutchoffnungshütte (G.H.H.) firmasına verilmişti. Firma bu çalışması karşılığında fabrika binalarının demir konstrüksiyonu kendisine ihale edildiği takdirde bir ücret almayacak, aksi halde ihale bedelinin % 2'si tutarında bir ödeme alacaktı. Bütün inşaat projeleri, makineleri temin edecek olan Voith firmasının isteklerine göre yapılmış ve inşaatın hızla tamamlanması, binaların daha hafif olması ve ilerde genişletme ve değiştirmeye daha uygun olması, çelik malzemenin kredi ile temininin mümkün olması ve fiyat yönünden de daha elverişli bulunması gibi nedenlerle çelik konstrüksiyon sistemi tercih edilmiştir.
Konstrüksiyon için ihtiyaç duyulan malzemeler için aralarında M.A.N,, Krupp, G.H.H gibi firmaların da bulunduğu toplam 10 firmadan teklif temin edilmiş ve en uygun teklifi veren G.H.H firmasına, 283.500 RM (yaklaşık 142.000 TL) karşılığında sipariş verilmiştir.
Çelik konstrüksiyon haricindeki inşaat işleri için de üçü yerli olmak üzere toplam beş firmadan teklif alınmış ve 13 Ağustos 1934 tarihinde (temel atma töreninden bir gün önce), en uygun fiyatı veren İnşaat İdare-i Fenniyesi ile 351.267 TL'ye yapılması konusunda anlaşmaya varılmıştır.
Saha sonra, esas inşaat işlerine 4-6 kalem ek yapıldığı gibi, ihaleye çıkıldıktan fabrikanın işletmeye alındığı tarihe kadar, hatta 1937 yılı ortalarına uzanacak şekilde, çalışacak kişilerin fabrikaya yakın olması gerekliliği de düşünülerek memur evleri, nakliye kolaylığı için iskele inşaatı, fabrika yolu, tahmil ve tahliye rampası vs. gibi, toplam bedeli 500.000 lirayı aşan 23 ek iş daha yaptırılmıştır. Daha sonra ortaya çıkan bu ek işlerin yarısından fazlasını yerli firma ya da müteahhitlere verilmesi de dikkat çeken konulardan birisidir.

İlk kağıt fabrikasının siparişi ve kurulum süreci ile ilgili titiz ve yoğun çalışmalar yapılmıştır. O yıllardan yapılan proje sistematik çalışmalarının bugün ile aynı sıralamada yapıldığını da vurgulamak isteriz. Diğer bir taraftan kağıt makinesi üretebilmenin tamamen teknolojiye dayanan bir bilgi birikimi süreci gerektiğini ve bu şekilde uzun süreli tedarikçi olarak kalınabileceğini de Voith firmasının yaklaşık 90 sene önce yine işin içinde olmasından öğreniyoruz.

Serinin bir sonraki makalesinde görüşmek üzere.